شكل گيری شبكه های چسبنده در بافت ها، بعد از آسيب های ورزشی
دکتر تورج رافعی دهکردی
دارای بورد تخصصی ارتوپدی فیزیوتراپی (آمریکا)
ویراستار: ژینوس هنرجوئی
مقدمه:
شکل گیری شبکه های چسبنده، فرآیندی طبیعی است که در روند ترميم بافت های آسیب دیده بر اثر آسیب های بزرگ، صدمات کوچک مکرر ( Microtrauma) و یا بعد از جراحی، در بدن رخ میدهد. در آسیب شناسی فعالیت های ورزشی، صدمات کوچک تکراری، معمول ترین دلیل تشکیل شبكه های چسبنده هستند که باعث ایجاد محدودیت در حرکت بافت های پیوندی (Connective tissues) سالم (تاندون ها، لیگامنت ها، فشیا، کپسول، و غیره) و مفاصل درگیر میگردند (تصویر 1).
تصویر شماره ۱- اناتومی تاندون سالم
وجود این نوع چسبندگی، مشکلاتی از قبیل درد و ناتوانی در انجام فعالیت های ورزشی را بوجود میآورند. با توجه به این امر که سطح اجرای حركات و مهارت های ورزشی در ورزشکاران، نسبت به سطح عملکرد افراد عادی بسیار بالاتر است، یک ورزشکار ممکن است با تکرار اجراهای اشتباه و یا با وارد کردن فشار بیش از حد توان به بافت های خاص، دچار آسيب های مکرر جزئی گردد. که به تبع آن در فرآیند ترمیم، به مقدار و میزان تشکیل شبکه های چسبنده بافت ها اضافه میگردد (تصویر شماره ۲ ).
تصویر شماره ۲- مراحل ترمیم زخم
ترمیم:
در فرآیند ترمیم، بدن ما دائما سعی در بهبود و التیام بافت های آسیب دیده خود را دارد و در جریان این خود ترمیمی، خون بیشتری نیز به ناحیه آسیب دیده ارسال میشود (حتی برای آسیب دیدگی های کوچک و جزیی). در این خون رسانی، سلول های فیبروبلاست (Fibroblasts) هم وجود دارند که مهم‌ترین وظیفه آنها، تشکیل شبکه های چسبنده، برای ترمیم ناحیه آسیب دیده است. چسبندگی حاصل از فرآیند این ترمیم، با تمرکز بیشتر در محل آسیب و طبعا تمرکز کمتر در اطراف ناحیه آسیب دیده، اتفاق می افتد (تصویر شماره ۳).
تصویر شماره ۳- نقش فیبروبلاست در ترمیم منطقه ی آسیب دیده
این چسبندگی که در اثر ترمیم شکل می گیرد، سازمان یافته و منظم نیست (تصاویر ۴ و ۵).
البته وجود مقدار كم چسبندگی، اشکال اساسی در اجرای مهارت ها و عملکرد ورزشکار ایجاد نمی‌کند. اما با اضافه شدن آن، احتمال جلوگیری از حرکت آزادانه عضلات و دیگر بافت های پيوندی بوجود میآید. و هرچه بر میزان و مقدار شبكه های چسبنده تشکیل شده افزوده گردد، کاهش دامنه حرکت و به دنبال آن عملکرد نامطلوب ورزشکار، رخ خواهد داد که می تواند منجر به درد و محدودیت در اجراهای ورزشی نیز گردد.
تصویر شماره ۴- تاندون نرمال (سمت چپ) و شکل گیری شبکه های چسبنده در تاندون آسیب دیده (سمت راست)
تصویر شماره ۵- تاندون نرمال (سمت چپ) و شکل گیری شبکه های چسبنده در تاندون آسیب دیده (سمت راست)
جلوگيری و درمان:
حرکات کششیِ مناسب، یکی از رایج ترین و آسانترین روش ها برای جلوگیری از ایجاد شبكه های پیشرفته چسبنده در ناحیه آسیب دیده است. اما برای برخی از اندام ها به دلیل شكل آناتومیکی و بيومكانيكی خاصی که دارند، امكان انجام دادن حركات کششی موثر وجود ندارد. مانند بافت نواری ضخیم و قدرتمند کناره لگن تا کناره زانو (ITB) و یا ربات کف پا (plantar fascia). در چنین مواردی باید مستقيماً و از طريق درمان با دست، شبكه های چسبنده را آزاد كرد.
ماساژ اصطکاکی عرضی و عمقی (Deep Friction Massage) همراه با نرمش های کششی در چنین مواردی، بسیار موثر عمل مینماید. این کار نه تنها شبكههای چسبنده ایجاد شده را آزاد و انعطاف پذیر کرده، بلكه از بوجود آمدن چسبندگیهای بیشتر در جهت نامطلوب جلوگیری به عمل میآورد. و چنانچه به صورت مستمر انجام نگیرد، آزاد كردن شبكه های چسبنده، مشکل و در مواردی حتی غیر ممکن نیز میگردد.
در چسبندگی های پیشرفته نیاز به مداخله مستقیم پزشکی و استفاده از روش های تخصصی متعدد است که متاسفانه مجال پرداختن به همه انها در این مقاله نیست. طبعا در چنين مواردی، کمک های كادر پزشكی ورزشی مجرب و متخصص براي روش های درمانی مقتضی و رسیدن به نتیجه مطلوب، بسیار حائز اهمیت می باشد.
نکته ی پایانی:
مربیان و ورزشکاران با اگاهی از دانش چگونگی تشکیل و شکل گیری شبکه های چسبنده، می توانند به راحتی از شکل گیری آن در بدن، جلوگیری کنند. یک مربی آگاه (قبل از آنکه دیر شود)، می تواند ورزشکار را بر اجرای تمریناتی هدایت کند که احتمال تشکیل چسبندگی را به حداقل برساند. مربیان آگاه همچنین می توانند در مراحل اولیه چسبندگی، با اقدامات به موقع خود، از شکل گیری چسبندگی بیشتر جلوگیری کرده و کمک شایان توجهی برای ورزشکاران خود باشند.
در مقالات آینده نمونه هایی از روش‌های درمانی شبکه های چسبنده، توضیح داده خواهد شد.