تشخیص، پيشگيری و درمان سندروم ایلیو تیبیال بند
(برای آگاهی مربیان و ورزشکاران)
دكتر تورج رافعی دهكردی
(دارای بورد تخصصی ارتوپدی فیزیوتراپی آمریکا)
ویراستار: ژینوس هنرجویی
مقدمه:
ایلیو تیبیال بند (1)، که به اختصار “آی. تی. بند” (ITB) گفته می شود، يك نوار ضخيم، پهن و قدرتمند تاندونی است كه از کناره لگن (2) تا قسمت خارجی زانو (3)، امتداد یافته و از بافت متراکم فیبراتی ساخته شده است (تصویر شماره ۱).
تصویر شماره ۱- آناتومی
یكی از شایع ترين آسیب های ناحیه زانو، در ورزشكاران که بصورت دردهای موضعی در قسمت خارجی زانو (حدود ٢ سانتيمتر بالا تَر از مفصل زانو) دیده می شود، سندروم ایلیوتیبیال بند می باشد، که به اختصار آن را (ITBS) هم می نامند (4). این عارضه، یک تروما يا آسيب ناگهانی ورزشی نيست و معمولا بر اثر اصطكاك های مكرر و استفادهً بيش از حد (5) اندام های تحتانی، رخ می دهد، بویژه اگر عوامل ديگری هم، وجود داشته باشند.
آسیب شناسی:
اصطكاك مكرر و بيش از حد ITB، نزدیک زانو روی برآمدگی استخوانی (6)، وقتی با آسيب های کوچک و جزئی نیز همراه باشد، باعث التهاب و تحريك مداوم در ناحیه شده که به درد و شكل گيری شبكه های چسبنده (7)، می انجامد.
این نوع آسيب، در ورزشکاران استقامتی (دونده ها، دوچرخه سواران، و ورزشکارانی که فعالیت و تمرینات طولانی مدت دارند) بیشتر از سایر ورزشکاران دیده می شود. تحقیقات نشان داده که بیش از ۲۰٪ آسیب های اندام تحتانی در ورزشکاران استقامتی، مربوط به ITBS بوده و در ورزش هایی مثل فوتبال و ورزش های مشابه، و حتی در ورزش هایی مانند تنیس نیز، به وفور دیده می شود.
یکی ديگر از علل تحريك ITB ، ضعف عضلات دور کننده و چرخاننده ی خارجی لگن (8) است که باعث ایجاد تغییراتی در بيومكانيك طبيعی مفصل لگن و زانو می شود. همین امر، باعث وارد آمدن نيرو های غير طبيعی در قسمت خارجی زانو و ITB، می گردد ( تصاویر ۲ و ۳).
تصویر شماره ۲- محل درد
عوامل متعدد دیگری در بوجود امدن اين آسيب دخیل هستند که اجمالا به مهم‌ترین آنها اشاره می شود:
- دویدن یا دوچرخه سواری با فرم اشتباه،
- ضعف نسبی عضلات لگن،
- بیومکانیک نامناسب اندام های تحتانی،
- افزایش ناگهانی مسافت دویدن.
- تمرین کردن های افراطی،
- گرم نکردن و انجام ندادن نرمش های کششی،
- استفاده از کفش نا مناسب،
- نبود استراحت کافی، بین تمرینات طولانی.
تصویر شماره ۳- محل درد
علائم بالينی:
اشنایی با علائم بالینی این عارضه، برای مربیان بسیار مهم است. از مهم ترین علائم ITBS ، درد شديد در قسمت خارجی زانو است که هنگام تماس پاشنه پا با زمین در دویدن، (یعنی زمانی که وزن بدن کاملا روی پاشنه پا قرار می گيرد) بیشتر می شود و ممكن است درد به قسمت خارجی ران و يا ساق پا نیز كشيده شود. لذا، طبیعی است در افرادی که ITBS دارند، هنگام دویدن و یا پایین آمدن از پله، درد شديد تر می گردد.
یکی دیگر از علائم بالینی این است که در بعضی از افرادی که دچار آسیب ITBS شده اند، هنگام باز و بسته کردن مفصل زانو، صدای يك كليك در قسمت خارجی زانو را نیز حس می کنند.
تشخيص :ITBS
وجود یک نقطه حساس و دردناك، با فشار روی جایی كه ITB به زانو نزديك می شود، به همراه علائم بالينی دیگر، بهترين روش تشخيص ITBS است.
مربیان و ورزشکاران باید توجه داشته باشند که آسیب ها و عارضه های ديگری هم هستند که ممكن است علائمی شبيه به علائم ITBS را داشته باشند، مانند:
- آسيب ديدگی مينيسك،
- پيچ خوردگی زانو و يا ليگامنت های قسمت بالای درشت نی و نازك نی،
- دردهایی كه از پایین كمر به زانو منتقل می شوند، و یا
- شکستگی استرسی.
توضیح: شکستگی استرسی نوعی شکستگی است که به دلیل تمرینات زیاد و مکرر و یا رژه رفتن های نظامی طولانی، ایجاد می شود این نوع شکستگی (9)، با دردی مبهم نمایان می شود که در اکثر رادیوگرافی ها یا عکس برداری ها، دیده نمی شود. ولی با گذشت حدود سه هفته بعد از شکستگی، تصویری از جوش خوردگی نسبی را می توان در رادیوگرافی مشاهده نمود.
لذا، با توجه به این امر که هر نوع دردی که در بخش خارجی زانو حس می شود مربوط به ITBS نمی باشد، تشخيص درست عارضه ITBS، بسیار حائز اهمیت است.
درمان :ITBS
برای درمان اين عارضه، در درجه اول لازم است شناخت كاملی از آسيب و علل به وجود آمدن آن داشته باشيم.
موثرترين و در عین حال آسانترین روش درمان ITBS ، به شرح زیر است:
١) استفاده از يخ، برای كنترل التهاب و درد در مراحل حاد،
٢) ایجاد تغييرات موقتی در نوع تمرينات، این کار خصوصاً در مراحل حاد آسيب، می تواند از تحريك و ایجاد آسيب های بيشتر جلوگيری كند. برای مثال، يك دونده که دچار ITBS شده است، برای حفظ امادگی هوازی خود، می تواند موقتا از دو چرخه ثابت یا از اسکی فضایی (10) استفاده کند.
٣) دوری کردن از عواملی كه باعث ایجاد و يا تشديد آسیب ITBS می شوند بسیار لازم و ضروری است.
۴) اصلاح فرم بیومکانیک حرکتی و استفاده از کفش های مناسب،
۵)استراحت کافی بین تمرینات،
۶)افزایش انعطاف پذیری و آزاد کردن شبکه های چسبنده ITB،
باید توجه داشت که ایجاد انعطاف پذیری در اين ناحیه، براحتیِ انجام دادن حرکات و نرمش های کششی در سایر نواحی، مانند عضلات همسترينگ و يا چهارسر رانی نيست.
همانطور كه در مقاله ی چگونگی شكل گيری شبكه های چسبنده توضيح داده شد، در این آسیب هم با تشکیل شبکه های چسبنده روبرو هستیم. برای آزاد سازی چسبندگی های ایجاد شده در این ناحیه، می بایست از ماساژ اصطکاکی عرضی (11) با دست، يا با وسايل کمکی ديگر استفاده کنیم. این تکنیک باید روی ناحیه ی پایینی ITB, نزدیک به مفصل زانو انجام بگیرد. ولی یک ورزشکار و یا مربی، می تواند از تکنیک های مشابه، در ناحیه ی بالاتر از منطقه ی درد برای آزاد سازی چسبندگی و افزایش انعطاف پذیری استفاده کند. يكی از اين وسايل کمکی كه استفاده از آن بسیار هم آسان است، غلتک فومی(12) است، که برای ناحیه ی بالا تر از زانو بسیار مفید است.
با استفاده از غلتک فومی، می توان فشار مستقيم عمقی، و در عین حال عمود بر جهت طبيعی بافت های ITB وارد آورد که باعث کشیدگی غیر فعال (13) آن می شود. برای اینکار، غلتک فومی را روی زمين قرار داده و به پهلو روی آن خوابیده، طوریکه ران سمت آسيب ديده، روی غلتک قرار گیرد. سپس فرد، خود را روی غلتک، به بالا و پايين حركت می دهد. باید توجه داشت که هنگام اجرای این تمرین:
- دامنه حرکت روی غلتک، از زانو تا حدود ۲۰ سانتی متر پایین تر از لگن باشد.
- ناحیه آسیب دیده، کاملا ازاد باشد،
- در هنگام حرکت به طرف پایین، نباید از روی مفصل زانو… و در هنگام حرکت به طرف بالا هم نباید از روی برجستگی استخوان ران كه وارد لگن می شود (14) عبور کرد (تصویر شماره ۴).
در هنگام حرکت به طرف پایین، نباید از روی مفصل زانو… و در هنگام حرکت به طرف بالا هم نباید از روی برجستگی استخوان ران كه وارد لگن می شود (14) عبور کرد (تصویر شماره ۴).
تصویر شماره ۴- طرز استفاده ی درست غلتک فومی برای افزایش انعطاف پذیری
نکته: معمولا جلسات اولیه درمان با غلتک فومی، دردناک و تا حدی آزار دهنده است. ولی به مرور زمان و با تکرار استفاده از آن، درد کمتر و حرکت آسان تر می گردد.
۷) علاوه بر آزاد سازی شبكه هاي چسبنده و افزایش انعطاف پذیری ITB ، قوی كردن عضلات لگن نیز نقش بسیار مهمی در درمان این آسیب، ایفا می کند.
در اینجا به چند نمونه تمرین برای تقويت عضلات لگن، اشاره می کنم:
الف- اسکات (15) روی یک پا:
كنار ديوار، روی پایی که آسیب دیده، می ایستیم. زانو را كمی خم كرده (بدون افزایش درد) و حدود ٢٠ تا ٣٠ ثانيه، در این حالت باقی می مانیم (تصویر شماره ۵).
تصویر شماره ۵- اسکات روی یک پا
* – در تمام مدت حرکت، لگن باید ثابت نگاه داشته شود.
تکرار: ٢ ست پنج تايی
ب- استفاده از پله یا جعبه:
پای آسیب دیده را روی يك جعبه يا پله، به ارتفاع تقریبا ٢٠ سانتيمتر، قرار می دهیم. سپس زانو را تا جایی که پای دیگر زمین را لمس کند، خم کرده و حدود ٢٠ تا ٣٠ ثانيه، در همین حالت باقی می مانیم ( تصویر شماره ۶).
تصویر شماره ۶- استفاده ازپله یا جعبه
لگن باید ثابت نگاه داشته شود.
تکرار: ٢ ست پنج تايی
ج- پل درست كردن روي پای آسیب دیده:
تمرین را کاملا طبق تصویر، انجام داده و حدود ٢٠ تا ٣٠ ثانيه در آن حالت باقی می مانیم (تصویر شماره ۷).
تکرار: ٢ ست پنج تايی
تصویر شماره ۷- پل درست کردن روی پای آسیب دیده
د- تقويت عضلات خارجی لگن:
روی آن سمت بدن که آسیب ندیده، خوابیده و پا را برای حفظ تعادل، کمی خم می کنیم. در این وضعیت، زانوی آسیب دیده، باید کاملا صاف و پنجه پا به طرف زمين چرخیده شده باشد (تصویر شماره ۸). سپس پای آسیب دیده را تا زاویه حدود ٤٥ درجه، به سمت سقف، بالا برده و بعد به آرامی پايين می آوریم.
تصویر شماره ۸- تقویت عضلات خارجی لگن
* – نیازی به نگهداشتن پا در وضعیت تمرین نیست
تکرار : ٢ ست ١٠ تايی.
واژه ها…………………
- -IlioTibial Band (ITB)
- -Iliac Crest
- -Tibia3
- -IlioTibibial Band Syndrome (ITBS)
- -Overuse Syndrome
- -Gerdy’s Tubercle
- -Adhesion
- -Hip Abductors and External Rotators
- -Stress Fracture
- -Elliptical
- -Deep/Transverse Friction Massage
- -Foam Roller
- -Passive
- -Greater Trochanter
- -Squats